Дарбаева Т.Е.

Дарбаева Талшен Есеномановна - Қазақстандық ботаник, өсімдіктер систематикасы, геоботаника және экология саласының маманы. Биология ғылымдарының докторы, профессор

Автобиография

aitaliev e

Дарбаева Талшен Есеномановна 1950 жылы 29 шілдеде Орал облысының Приураль ауданының Спартак ауылында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін, Орал педагогикалық техникумына оқуға түседі. Кейін Орал педагогикалық институтының жаратылыстану-география факультетінің «География» бөлімінде оқуын жалғастырып, оны 1976 жылы аяқтады. 1976-1980 жылдар аралығында Орал педагогикалық институтының ботаника кафедрасында қызмет атқарды. 1981-1983 жылдарда Ленинградтағы КСРО ҒА В.Л. Комаров атындағы Ботаника институтында ғылыми-тағылымдамадан өтеді. 1987 жылы «Жайық өзенінің ортаңғы ағысы алабының жыра-сай жүйелерінің өсімдіктері» атты тақырыпта кандидаттық диссертациясын қорғады. 1991 жылы доцент ғылыми атағы берілді. 2003 жылы Ресей ғылым академиясының Ботаникалық институтында 03.00.05 «Ботаника» мамандығы бойынша «Солтүстік-Батыс Қазақстанның борлы тауларының флорасы» атты докторлық диссертациясын қорғады. 2005 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласындағы қадағалау және аттестаттау комитеті «Биология» мамандығы бойынша биология ғылымдарының докторы және 2009 жылы профессор ғылыми дәрежесін берді.

Қазіргі таңда Батыс Қазақстан университетінің биология және экология кафедрасында қызмет етеді.

Ұстаздық қызметпен қатар Қарашығанақ мұнай-газ конденсатты кен орнын зерттеу бойынша 8 жобаға қатысты.

Дарбаева Т.Е. «Батыс Қазақстан облысының бірегей тірі мұрасын сақтау және табиғи экожүйелерін қалпына келтіру» (Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі, 2008-2009 ж.ж.), «Емен ормандарының жағдайы бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу» тақырыптарында жоба жетекшісі болып жұмыс істеді. (Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалану басқармасы, 2011 ж.).

Дарбаева Талшен Есеномановна 40 жыл ғылыми қызметін Батыс Қазақстанның өсімдіктері мен өсімдіктері мен экологиялық мәселелерін зерттеуге арнады. Т.Е. Дарбаева 170-ке жуық ғылыми жарияланымның, оның ішінде 7 монография мен 5 оқу құралының авторы. Сонымен қатар экология және биология саласындағы оқу-әдістемелік әзірлемелер бойынша ұжымдық монографиялардың бірлескен авторы. Ақтөбе, Атырау және Батыс Қазақстан облыстары шегіндегі Орал алды үстірті, Жалпы Сырт, Ембі үстіртінің бор биіктерін зерттеді.

Т.Е. Дарбаевтың ғылыми қызығушылықтары мен кәсіби қызметінің саласы – Солтүстік-Батыс Қазақстанның өсімдіктері мен өсімдіктері, оның ішінде Жайық өзені бассейні, Еуразия даласы мен Сахара-Гоби шөлі аймақтарының кальцефиттік және галофиттік нұсқалары; геоботаника, Солтүстік-Батыс Қазақстанның бор таулары мен орманды, жыра-сай жүйелерінің флорасының генезисі.

Талшен Есеноманқызының ғылыми еңбектерінде алғаш рет Солтүстік-Батыс Қазақстан флорасына инвентаризация жүргізіліп, облыстың бор массивтерінде өсетін 938 түр анықталды. Алғаш рет қорғалатын өсімдіктердің аумақтық экологиялық-тарихы анықталып, 186 түрді қамтитын тізімі жасалды, оның 10 түрі Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына, қалған түрлері Батыс Қазақстан облысының жасыл кітабына енгізілген.

Т.Е. Дарбаева М.Өтемісова атындағы Батыс Қазақстан университетінің кеппе шөп (гербарий) қорының кураторы. «The Index Herbariorum» халықаралық деректер қорына енгізілген. 2017 жылы Санкт-Петербургтегі Ресей ғылым академиясының Ботаникалық институтында «Ботаника» журналының редакциялық алқасының құрамына енді. 2020 жылы Ресей ғылым академиясының Дала Орал филиалының институты «Вопросы степеведения» журналының редакциялық алқасына шақырылды.

Т.Е.Дарбаеваның ғылыми жетекшілігімен әр жылдары Солтүстік Каспий аймағында халықаралық және республикалық, ботаникалық экспедициялар ұйымдастырылды. 2000 ж. Германиядан келген профессор Г.Фрейтагпен, 2002 ж., 2007, 2009, 2016 ж. Башкирияның ботаниктерімен, Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің геоботаниктерімен, Литва, Беларусь, Украина және Ресей микологтарымен (2005, 2006-201) ), 2005, 2007 ж. Испан климатологтары, 2001 ж. АҚШ Айова ұлттық университетінің профессоры Р.Шульц.

Талшен Есеноманқызы ғылыми-педагогикалық қызметкерлердің талай ұрпақтарын тәрбиелеп шығарды және көптеген шәкірттері бар, олардың көпшілігі кейін Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындарында экология және биология саласының мамандары болды.

Талшен Есеноманқызы жетекшілігімен 6М011300 – Биология, 6М060700 – Биология және 6М060800 – Экология мамандықтары бойынша 30 магистр даярланды, соның ішінде қазіргі таңда 3 PhD докторы шықты (Рамазанова Н.Е. – Л.Н.Гумилев атындағы Евразия Ұлттық университетінің PhD докторы, профессор; Мендигалиева А. – БҚИТУ –ң PhD докторы, доцент; Сарсенова А.Н. – Л.Н.Гумилев атындағы Евразия Ұлттық университетінің докторантурасының 3 курсында білім алып жатыр).

Білім және ғылым саласына қосқан үлесі үшін 2007 жылы «Қазақстан Республикасының ғылым саласындағы жетістіктері», 2012 ж. «Қазақстан Республикасы білім беру ісінің үздігі» және 2017 ж. «Ыбырай Алтынсарин» төсбелгісімен марапатталды.

Ғылыми еңбектері

Т.Е. Дарбаева, А.А. Беркалиева. Батыс Қазақстан облысы Январцев орман шаруашылығыны жайылмалы емендi ормандарының флоралық әртүрлiлiгi // Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы - Bulletin of L.N. Gumilyov ENU, 2019, 4(129). – Б. 81 – 88.
Каирова А.Т., Дарбаева Т.Е., Альжанова Б.С. Мұғалжар тауының оңтүстік аймағының флорасы. // Семей қаласының Шәкәрім атындағы МУ Хабаршысы, 2015. – №2 (70). – Б.105-109.
Дарбаева Т.Е., Альжанова Б.С. Батыс Қазақстан облысы шегіндегі Жайық өзені аңғарындағы су жаңғағының (Trapa natans L.) қазіргі жағдайы. // Семей қаласының Шәкәрім атындағы МУ Хабаршысы, 2015. – №2 (70). – Б. 129-133.
Альжанова Б.С., Дарбаева Т.Е., Майданова М.Х. Жайық өзенінің төменгі ағысындағы орман қауымдастықтарының флоралық сипаттамасы // Вестник. Государственный университет имени Шакарима, 2015. – №2 (72). – Б. 95 - 100.
Дарбаева Т.Е., Жумагазиева А.Б., Рамазанова Н.Е. Современное состояние флоры Северного Прикаспия по материалам В.В.Иванова.// Вестник Семипалатинского государственного университета имени Шакарима. – №4 (72), 2015. – Б. 104-108.
Дарбаева Т.Е., Жумагазиева А.Б., Альжанова Б.С. Таксономическое разнообразие растений Северного Прикаспия по материалам В.В.Иванова.// Вестник Семипалатинского государственного университета имени Шакарима. – №4 (72), 2015. – Б. 108-112.
Дарбаева Т.Е., Удреева К.С., Салимгереева А.Е. Жайық өзені орман флорасының қазіргі жағдайы. // Семей қаласының Шәкәрім атындағы МУ Хабаршысы. – №3 (75). – Б.163-166.
Дарбаева Т.Е., Сарсенова А.Н., Альжанова Б.С. Третичные реликты и эндемики Северного Прикаспия // Матер. респ. научно-практ. конф.: «Махамбетовкие чтения – 7». – Уральск: РИЦ ЗКГУ им.М.Утемисова, 2015. – С. 182-185.

Дарбаева Т.Е., Сарсенова А.Н. Таксономическое разнообразие растений Северного Прикаспия по материалам В.В.Иванова / «Образование и наука в современном веке». Сб. научных статей магистрантов. – Уральск: РИЦ ЗКГУ им.М.Утемисова, 2016. – Б. 11-15.
Дарбаева Т.Е., Сарсенова А.Н. Биологические и экологические особенности водных растений Северного Прикаспия по материалам В.В.Иванова // Матер. респ. научно-практ. конф.: «Ивановские чтения – 2016», Уральск: РИЦ ЗКГУ им.М.Утемисова, 2016. – С. 31-35.
Сарсенова А.Н., Дарбаева Т.Е., Альжанова Б.С. Солтүстік Каспий маңы флорасының зерттелу тарихы // Шәкәрім атындағы МУ Хабаршысы. – Семей, 2016. – №4 (76). Т.1. –142-146 бб.
Дарбаева Т.Е., Сарсенова А.Н. Современное экологическое состояние водяного ореха (Trapa natans L.) в пределах Западно-Казахстанской области// Сборник международной научно-практической конференции; «VIIІ Торайгыровские чтения». – Павлодар: ПМУ им. С.Торайгырова, 2016. – С. 199-205.
Дарбаева Т.Е., Альжанова Б.С., Бохорова С.Н., Чукалина О.Н. Исторический анализ флоры пойменных лесов бассейна реки Урал в пределах Западно-Казахстанской области. // Вестник КазНУ. Cерия биологическая. Том 69. №4 (2016). – С.32-40.
Дарбаева Т.Е., Сарсенова А.Н., Альжанова Б.С. Охрана и рациональное использование прибрежно-водных растений // Матер. обл. научно-практ. конф.: «Ивановские чтения – 2017». – Уральск: РИЦ ЗКГУ им.М.Утемисова, 2017. – С. 28-34.
Дарбаева Т.Е., Сарсенова А.Н., Альжанова Б.С., Удреева К.С. История флористических исследований пойменных лесов бассейна реки Урал. // Материалы международной научно-практической конференции «Наука и образование в глобальном мире», посвященной 85-летию Западно-Казахстанского государственного университета имени М.Утемисова, 2017.
Дарбаева Т.Е., Альжанова Б.С., Сарсенова А.Н., Сарсенғалиева А.М., Ғалымжанова А. Батыс Қазақстан облысындағы жусан туысының әртүрлілігі // Матер. респ. научно-практ. конф.: «Ивановские чтения – 2018». – Уральск: РИЦ ЗКГУ им.М.Утемисова, 2018. – С.21-25.
Дарбаева Т.Е., Альжанова Б.С., Бохорова С.Н., Дарбекқызы Д. Проект организации экологической сети на территории Западно-Казахстанской области // Вестник Государственного университета имени Шакарима города Семей. №2(82)2018. – С. 142-146.
Дарбаева Т.Е., Алтаева К.Н. Алмалы ауылы маңындағы жайылма ормандардың қазіргі жағдайы // Манаш Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің хабаршысы, 2021, №1(50). - Б. 43-50.

Дарбаева Т.Е., Габдуалиева А.Ж. Состояние ольховых сообществ Западно-Казахстанской области // Вестник Северо-Казахстанского университета имени Манаша Козыбаева, 2021, №1(50). -с. 51-57.
Дарбаева Т.Е., Қарекенова П.М. Бударин қорықшасындағы ақ теректі қауымдастықтағы табиғи және антропогенді факторлардың орман экожүйесіне әсері // Манаш Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің хабаршысы, 2021, №1(50). -Б. 58-64.
Дарбаева Т.Е., Усенова А.К. Батыс Қазақстан облысы шегіндегі Деркөл сырты флорасының хорологиялық талдауы // Манаш Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің хабаршысы, 2021, №1(50). -Б. 65-78.
Абиев С.А., Сарсенова А.Н., Дарбаева Т.Е. Батыс Қазақстан облысы микобиотасының зерттелу тарихы //ВЕСТНИК ЕНУ имени Л.Н. Гумилева. Серия Биологические науки, 2021, № 3(136). –Б. 26-34.
Сарсенова А.Н., Абиев С.А., Дарбаева Т.Е. Жайық өзенінің төменгі ағысындағы орманды алқапта алғаш рет тіркелген бор кезеңінің реликті Battarrea phalloides (Dicks.) Pers. Казахский национальный унивеситет им. Аль-Фараби. Вестник. Серия биологическая, 2021, №3(88). –Б. 23-32.
Сарсенова А.Н., Дарбаева Т.Е., Баубекова А.К. ЖАйық өзені ортаңғы ағысы аңғары еменді ормандарында алғаш рет тіркелген FISTULINA HEPATICA (SCHAEFF.) WITH. Материалы Международной научно–практической конференции «НЕЗАВИСИМОСТЬ КАЗАХСТАНА: АСПЕКТЫ СОХРАНЕНИЯ БИОРАЗНООБРАЗИЯ» посвященной 80-летию доктора биологических наук, профессора, Почетного члена Национальной Академии Наук Республики Казахстан, академика КазНАЕН Мухитдинова Наштая Мухитдиновича, 2021. –С.214-217.

Сауал жолдау

Name

Subject

Message

Автобиография

Ғылыми еңбектері

Сауал жолдау

Біздің мекенжай

Байланыста болыңыз